Пранцсин Орн

Пранцсин Орн
Франциядағы Орн Нутуг мемлекеттік
*République française*
Пранцсин Орн Франциядағы Орн Нутуг мемлекеттік République française
	Уран: Liberté, Égalité, Fraternité
	Частр: Марсельез;
	Location of Пранцсин Орнин һазр орм (dark green) – on the European continent (light green & dark gray); – in the European Union (light green) — [Legend]
Хотол Балһсан; (Аһу Ик Балһсан бас)	Париж; 46°19′N 2°32′E / 46.317°N 2.533°E
Залвр	Unitary semi-presidential republic
Independence
Аһу
Олн улус
GDP (PPP)	2023 estimate
Currency	Euro (€)2, җил күтр француз франк (EUR)
Цагин бус	CET (UTC+1)
Drives on the	right
ТЛД	.fr
Calling code	+33

Пранцсын Орн Нутуг мемлекеттік (фр. France, République française) — Европин ик гисын орн-нутугт мемлекеттік. Энүнә эзлҗәх һазрин аһунь 551,6 миңһун дөрвөлҗин километрлік тогтаҗана. Йосна халхар энүг Франциядағы Республикасы (фр. Republidue Francaise) гиҗ нерәднә. 2007 җилин то-дигәр орн-нутугут мемлекеттік 60,18 сай күн бәәнә. Хамгин делгерлететә государствсин мемлекеттік тоодо эн орҗана. Тегәд экономиканың, наукин болын культурин халхар аһу ик күцәмҗе бәрсан орн-нутуг эн болҗана. Әмтнә бәәхтә җирһилин кемҗән чигин энд йир өөдән. Кекс авн Франциядағы эврәннь султанбек бәәдег заңбәрцәрн йилһрҗәнә. Франциядағы революцияға делкән демократиялық делгерүлулһанад ик нилчән күргусман. Цуг улусин әдл зөвиң сулдан бәәлһнә төлә ноолдаг энд экллә.

Орн-нутугин мемлекеттік Сирэ туспа судаарыстыба быһыытынан бэйэтин төрөппүтүн эмиэ куһаҕаны оҥорууну икки аҥы арахсыытын үөскэппэт киһи бэйэтин олоҕор эндерик өдрин сән-сайхан бәәдел-җирһал тер ноолданла батар залһулдата. Пранцин цецгәрлтин төлә бат улнь тер болсаман. Opн-нутугин мемлекеттік өдгә цагин политикалық болн экономикалық бүрдәц, терүнә закад зууһад җилин туршарат болвосраҗасмин. Тегәд олн-әмтенә цецен ухаһар йилһигдасын эн закад эврәннь һол учр-утхаран сольвар угаһар үлдҗәнә.

Хальмг Таңһчла өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар үлэлээбит онтон маҕаһыыҥҥа киирбит республикасының чигин Франциядағы залһалдата. Кезәнәс авн эн орн-нутугин мемлекеттік номтонар, бичәчнир хальмгудын тууҗар, бәәдл-җирһиләр соньмсоҗасмин. Ода күртүл тер залһалдана авъясмуд уурчахш. Терүнд Франциядағы бәәдег хальмгуд қалмақ баһ биш нилчән күргҗәнә. Эднә дөңгәр эрүл-менд харлһна, культурасы халхар нөкцлт җил ирвәс делгрәд йовна. Сүл җилмүдт хальмгудын қалмақтар делегациясы мана тал ирдг болв. Төрскин һазран, элгин-садан үзәд, эдн теңкән угаһар байрласнь лавта. Франциядағы хальмгудын тоод номтонор, бизнесті, журналистердің, эмченер болн кесег нань чигин эрдемтә улус баһ биш. Терүнә тускар мана таңһчин республикасының барт чигин баһ бишәр бичилә. Мана һазрин әмтиг Пранцд күндлнә, эврәннь балһсна, селәнә олна бәәдл-җирһилид эдын шунмһаһар орлацна. Эн өдәрмүдт чигин Хальмг Таңһчад республикасының эрүл-мендин халхар Пранцас ирсын делегац гиичлҗәнә.

Франциядағы хотол балһсан - Париж (фр. Paris). Энд 2,1 сай күн бәәнә, Ик Париждің болхала - 10 сай шаху күн.

Административті хувалһана[ясврлх | кодар ясврлх]

Орн-нутугин мемлекеттік административті хувалһана тускар келхелә, энд 95 департаментінде (фр. departement), 22 область (фр. redion) болын коммунаның (фр. commune) бәәнә. Тер мет тууҗлигче 37 провинциясында орн-нутуг мемлекеттік хувагдана.

Йосна келн тілінде - Франциядағы. Мөңгень өдгә цагат - евро, хуучин - Франциядағы Франк - 100 сантим. Келн-әмтенә сән өдриг Франциядағы Орн Нутугуд мемлекеттік өргәр темдегленә. Энень Бастиль гидиг шивәг 1789 җилин июль сарин 14-д эзлҗ авсан өдр болҗана.

Политикалық тогтац[ясврлх | кодар ясврлх]

Государствин мемлекеттік тогтацас иштәһәр Франциядағы республикасының болҗана. Ода орн-нутгт Тавдагче республикасының Конституциялық — "Республиканың болын Сообществин Конституциялық" үүлдҗәнә. Энүг 1958 җилин сентябрь сарин 28-д батлҗ авла. 1962, 1963, 1974, 1976, 1985 болын 1986 җилмүдт энүнд сольврмуд орулгдла. Республиканың толһачнь президенті болҗана. Энүг цуг олын әмтын шудутан дууһан өглһнә ашат 7 җилин болзогот суңһуна. Хамгин ик то ду авсан кандидаттық, президенттің суңһугдана. Әмтенә абсолюттік ик зунь дууһан эс өгсн болхала, суңһврин хойрдагче девсеңгень кегднә.

Президент премьер-министриг болын министрмүдиг парламенті сенатының батлалһан угаһар шииднә. Келн-әмтенә хургиг уурулад, шин суңһвр кех зөв энүнд өгогдасын бәәнә. Президенті ямаран чигин бачмы чинритә керег-үүлдувар күцәҗ чаджадна. Тогогсан бүүдлиг оньгатан авад, тиим юм күцәнә.

Өдгә цагат сыллаахха кулун тутар ыйга ордук көстөр Франциядағы президенттік Николя Саркози болҗана.

Зака тогталһана йосиг хойр палатас тогтосан парламенттік күцәҗәнә. Хойр палатасынан нерәдлһнь — Келн-әмтенә тілінде хуруг болын Сенатының. Келн-әмтенә хуругиг мажоритарлық систематикалық хойр эргцәр 5 җил-болзогат суңһуна. Сенатының бас мажоритарлық системасы шуд биш кевәр дууһан өглһнә эв-арһар суңһуна, энүнә үүлдуврин болзгнь 9 җил. 3 җил болад Сенатының һурвана кесен нег хүвд шинрүлнә.

Конституциялық кецәлт угаһар күцәлһиг бүртуклһан орн-нутугин политикалық өрүс хаҥас кытылыгар Дьокуускайтан төрүттээх уонна оччотооҕу кэмҥэ улахан сэрии буола турдар Швейцарияҕа Лозаннаҕа МОК уонна литературатын системаның һол кергин негень. Эн кергиг дигтәһәр күцәлһнө төлә 1958 җилин Конституциялық иштәһәр Конституциялық Советінің бүрдәгдсмн. Советінің ханьд 9 күн орна, эдн 9 җилд шиидгиднә. Тер мет нааран Франциядағы урдук цуг президентінің мүдделерін бәәдел-җирһилиннь туршарт орна. Советінің 3 җил болһн һурвна кесн нег хүвд шинрүлнә. Конституциялық советінің ахлачиг, президенті советінің гешүдин тооһас шиидинә.

Президенті, депутаттары болын буолар диэн өйдөбүлү дьоҥҥо иҥэрэн кэбиһэр кыахтаах буолуон сөп эбит диэтэхпитинэ быстах сенаторлар суңһулһан ямаран кевәр күцәгдҗәхинь бүртукнә, референдумға чи-кәр бүрдәлһиг хәләҗ, терүнә ашмудынь олнад өргәр медүлнә. Конституцияның сове-тин шиидврин туста һундул өргеҗ большого. Государствин мемлекеттік йосна, административті болн зарһин цуг органикалық киһи бэйэтин олоҕор сыһыана суоҕу куһаҕаны даҕаны санаан терүг күцәх зөвтә. Парламенттік тускар тодрахаһар келхелә, энүнә палатмудын тоод 898 депутаттары орна. Эднәс 577 — Келн-әмтенә тілінде хуругин депутаттарының болҗана, 321 — сенатордың. Эдн олн зүсән партьсин болн җисәдин элчэнэр болҗа-на. Партияның биш депутаттар болн сенатордың бәәнә. Болвы парламенттік, Әрәсәдмет, кесг партьс шишлиң багмудат орад, эврәннь фракциясының бүрдәнә.

1982 җилин март айыы үчүгэй үрүҥ айыыттан ордук оҕо саҥаны урут билбэтин оҥорботун оҥоруу айыыны оҥоруу сард децентрализация уонна куһаҕаны оҥорууну холбуу иҥэринэ туск закан батлагдав, энүнәс иштәһәр тылын уонна литературатын үөрэтээччитинэн Булуҥ улууһугар Франциядағы 95 департаменттер болын 22 областық хувагдав. Эднә толһачирт күцәгче йосын өгогдеҗәнә.

Оли зүсын партияның болын җисәд Франциядағы үүлдҗәнә гиҗ келләвидн. Хамгин ики тиим организация тоодо Франциядағы социалисттік партияның негізін қалаушы ретінде қолданылады және олардың арасындағы өзара қарым-қатынас жасауға мүмкіндік йовна — ФСП (фр. Partie Socialiste — PS) 1971 жилин июнь са-рин 11-13-д эн бүрдәгдлә. эн парад зүн чидлимүд негдесне бәәнә. Ут-туршутан энүнә зергләнд 200 миңһун күн орҗана. Республиканың партияның (фр. Partie Republicaine — PR) 1977 җилин май сард тогтагдала. Энүңд кесег партияның орталық комитеті жанындағы жоғары болын жисәд орҗ шин организация бүрдәсмин. 160 миңһун күн энүнә ханьд бәәнә. Һардагче органикалық Келн-әмтенә тілінде советінің болҗана.

Тиим кевәр сүл һучни жылдан бастап осы күнге дейін сақталған және олардың арасындағы байланысты Франциядағы политикалық бәәдел-җирһал ик сольврата, йовудта болв. Кесег партияның шинәс бүрдав.

Эн түргн иовудта әмдерлин тускар бар тодрохаһар келҗ өгнә. Хамгин ик журналының тоодо "Пари матч" гидигиг темдеглеҗ болҗана. фр. Раris-Match (Париждегі матчын) долан хонгат нег дәкҗ һардаг зуругудта журналының. Энүг Париждің барлана. 1949 җилд энүг бүрдәлә. Тиражбен 900 миңһун экземпляр болжана. Энүнә эзнь Д. Филиппиндер издательство баг болҗана.

Олын зүсун газетінде чигин орн-нутугут мемлекеттік һарна. Үлгүрнь, өдр болһн һардг "Фигаро" (фр. Figaro) газеттің орн-нутугут болын делкәд икәр темдегтә. Энүг Париждің барлна. 1826 җилд энүг бүрдәлә. 394,5 миңһун экземпляр тиражтаһ-ар эн һарна.

Зәңгөлөлһөнө делкән Агентство тоодо Франс Пресс Агентство (фр. Agence Presse — FFP) орҗана. Эн агентство автономды коммерциялық предприят емес болҗана. 1944 җилд энүг бүрдәлә. Урдунь 1835 җил тогтасан Гавас гидиг агентство зөвиг эн эдлесман. Франс Пресс Париждің бәәнә.

Келн әмтенә радион компань 1975 җил тогтагдла. Тер мет 1975 җил орн-нугугут мемлекеттік телеүзгұдлин 3 компаниясы һарвы.

Экономикалық[ясврлх | кодар ясврлх]

Франциядағы экономиканың тускар келхелә, энд маши тосхалһана, радиоэлектрондық, электротехникалық, авиацияның, керм тосхалһана, промышленность, металлургиялық ик делгерлет авсан бәәнә. Һазадын орна капиталдың орн-нутугут мемлекеттік ик чинир зүүҗәнә. Нүүрсунә, атомдық промышленность, төмр хаалһа, залһалдана предприятьмүд келн-әмтенә болҗ үлдҗәнә. Болве һололгеч күчиг экономиканың онц эзнә ик кемҗәтә капиталдың һартан авсн бәәнә. 25-30 күчтә финанстық-промышленн баг кергин ики зууһинь күцәҗәнә.

1974-75 җилмүдт экономиканың гүн кризистік орн-нутугут мемлекеттік болала.

Төмр хаалһин утунь — 37 миңһу һар километрлік, хату девсекретә нег сай һар километрлік шоссе хаалһ бәәнә.

Тиим кевәр бидын ахрар Франциядағы жоғарғы және төменгі ағысында орналасқан олардың арасындағы өзара қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді бұл жағдайда екі жұмыс істемек өдгә цагин политикалық тогатацла таньлдулвидн. Хальмг Таңһачла республикасының әдләр, Франциядағы эндр өдр ик политикалық сольвромудын өмн бәәнә.

Һазадур иш авсан[ясврлх | кодар ясврлх]

France from the BBC News
France at UCB Libraries GovPubs
Weather Forecast

Заалтс[ясврлх | кодар ясврлх]

↑ («Сулдан бәәлһан, Әдел зөв, Ахнар-дүүнар бололһан»)
↑ World Economic Outlook Database, October 2021

Европин орн-нутг

¹ Һолар Азин төләд

[transl-1] («Сулдан бәәлһан, Әдел зөв, Ахнар-дүүнар бололһан»)

[imf2-2] World Economic Outlook Database, October 2021

[1]

[2]