Ниицәтә Немшин Орн
|
|
Эн орн-нутуг (мемлекеттік) делкән тууҗд болн өдгә цагт эврәннь ончата орман эзлҗәнә. Делкән хамгин делгерлететә тавын орн-нутугин тоод Германь орҗана, цаг ирвәс энүнә чинрнь болн күчнь өөдләд йовна. Өөрхөн иргычде делкән лидерин тоод дәкнәс эн һарх гиҗ Немш тоолҗана.
Германь Деев үзгин Европин хамгин ик государствесин девлетсин негинь, ФРГ болын ГДР 1990 җилин хулһан сарин 3-д негдеснә хөөн энүнә эзлҗәх һазрин аһунь 357 миңһн дөрвөлҗин киломерт болҗана. Энд бәәдег әмтәнә тонь 1990 җилин то-дигәр 78,7 сай күүнд күрчәнә.
Орн-нутугин хотол балһснь (шехер/мудина) Берлин болҗана. Берлинд 3,2 сай күн байна (1990 җил). Болв ода деерән Берлин йоста хотол болад уга, яһад гихлә правительств өдгә цагат Боннд (ФРГ-н урдк хотл балһснд) бәәршлҗәнә. Эн балһсн дегәд ик биш. 1989 җилин то-диһәр энд 286,8 миңһн күн бәәлә. Тегәд орн-нутугин (мемлекеттік) государствин девлетин болын экономическ политик Бонн балһснас күцәгдҗәнә.
Берлинд бохала правительствин учрежденьсин төлә бәәрн йилһигдҗәнә, гермүд тосхугдаҗана. Тегәд бүклудән Берлинүр нүүлһнә төр иргче тавн-арвн җилд йостаһар күцәгдх гиҗ тоолгодҗана.
Орн-нутугин тогтац
[ясврлх | кодар ясврлх]Алвын-йосна тогтацин тускар келхелә, Немшин Орн Нутугин Ниицәнд 16 Танһч (Land) бәәнә, тер тоод Берлин онц һазар гиҗ тоолгадна. Һазрамуд округар (Regierungsbezirk), округуд-райодар (Kreis), райод болхала, хамцүдәр (Gemeinde), хувагдна. 16 һазрмуднь иим нертә: Баварь (Bayern), Баден-Вюртемберг (Baden-Württemberg), Берлин (Berlin), Бранденбург (Branderburg), Бремен (Bremen), Гамбург (Hamburg), Гессен (Hessen), Мелкленбург - Өмнк Померань (Mecklenburg-Vorpommern), Дора Саксонь (Niedersachsen), Райланд Пфальц (Rheinland-Pfalz), Саар (Saarland), Саксонь (Sachsen), Саксонь-Анхальт (Sachsen-Anhalt), Ар үзгин Райн-Вестфаль (Nordrhein-Westfalen), Тюрингий (Thüringen), Шлезвиг-Гольштейн (Schleswig-Holstein).
Тиигәд аштань ухан-тоолварта, улс-йоста хәләц диилв. Ямаран чигин орн-нутугиг хуваҗ болшго. 1949 җилд болхала Англь, Франц болн США эзлҗәсн һазрин зонд ФРГ, советин радянин цергүд эзлҗәсн һазрт ГДР тогтагдла. Деед үзгин Бердин болхала эврә зөвтә йосна һанц болҗ. Нарт делкән онц бәәдл-дүрнь авад бәәлә.
Болв Радян Советск Союзд учрҗасн улс-йоста йовцс Европд чигин үлмәһән күргұв. ГДР-т, Румыньд, Чехословакд болн нань чигин орн-нутгудт тенд йос залҗасн диг-дараг бурушалһна йовдлмуд учрла. Терүнү ашт ГДР болн ФРГ хоорнд хәрлцән оңдарулгдла. Her орн-нутуг болхар бәәсын чидлмүд хамцуллһна җисәг делгерүлҗәлә. Тегәд 1990 җилин хөн сарин 18-д ФРГ болн ГДР хоорнод валютін, экономическ болн социальн ниицә тогталһна туск бооцан батлагдав. 1990 җилин така сарий 1 щинд эн бооцан үүлдүврүт орв. Ноха сарин 31-д "Негделһенә туск бооцан' батлагдав. Энд деед германя һололгеч закана 23-ч статьян ул деер ГДР-иг ФРГ-ла ниилүллһнә диг-даран батлагдав.
Ашлгч үгән хойр орн-нутугиг тогтасан орн-нутгуд-дииләчныр келх зөнтә бәәсмин. Тегәд 1990 җилин хулһан сарин 1 шинд Москвад СССР, США, Англь, Франц болн хойр германск орн-нутугин хоорнд Германя туст төриг күцүцдень хаһласна туск Бооцанд һар тәвгдв. Удл уга, 1 990 җилин хулһан сарин 5-д энүг ФРГ-н бундестаг таасв.
Ода ФРГ-д 1949 җилин хөн сарин 23-д батласан Цааҗн Бичиг үүлдҗәнә. 1954, 1956 болн 1990 җилд энүнд нем-рмүд орулгадла.
ФРГ-д закз тогтагч болн күцәгч йосна хоорнд цүүгән һархаш. Энд бат диг-даран тогтасан бәәнә, терүг арвад җилмүдин туршарт сольвар угаһар закана зөвд орҗ күцәҗәнә. Мана таңһчед тиим бәәдел тогтасан болхала, эдл-ахун болн экономическ политикин кесг төрмүдиг бидын сәәнәр болн түргувар хаһлах биләвидн.
ФРГ-д орн-нутг толһачнь федеральн ахлач болҗана. Шишлиң холван хурал кеһәд (Вundesversammlund) ахлачиг 5 җилин болзагат суңһуна. Шинәс энүг зуг нег дәкҗ суңһҗ болхаман. Федеральн хуралыг (масжид) бундес тагин ахлач цуглулна, эн хуралын ханьд бундестагин депутатнар болын ландатагкуд (һазрамудын парламентмуд) суңһуҗах әдл тоота гешүд орна. Кемр президент (бақша) гемин зүүләр аль нань чигн учрар эврәннь үүлән дааҗ эс чадхала, эс гиҗ өңгөрхәлә, ахлачин күцүц зөвиг бундестагин ахлач куцәнә.
Зака тогтагче йосиг парламент күцәнә. Эн хойр палатас: бундестагас болн бундестагас тогтана. Бундес-тагиг орн-нутугин олн-әмтын 4 җилин болзагат суңһуна. Ут туршатан 662 депутат бундестагт орна. Депутатнрин өрәлнь сүңһврин округудар шуд дууһан өглеһнә эв-арһар суңһугдана, наадк өрәлнь болхала, һазр болһнас өгчәх партийн спискүдәр суңһугдана.
Бундестагин депутатнриг һазрмудын заалтс эврәнень ханяс 4 җилин болзагат шииднә.
Күцәгч йосиг федеральн заалта күцәнә, энүнә толһачнь холван канцлер болҗана. Холван канцлериг президентин селвгәр бундестаг эврәннь дууһин ик зууһар суңһна. Министрмүдиг болхла ахлач холван канцлерин селвгәр шииднә.
Һазар болһанад эврәннь цааҗн бичиг, хурал болн заалт бәәнә
Орн-нутугин тогтацань тиим. Зөвәр амр. Государствин Девлет (мемлекеттік) өмн бәәх төрмүдиг парламент болн правительств ода деерән сәәнәр күцәҗәнә. Федеральн президентин үүлиг ода Рихард фон Вайцзекер (ХДС) күцәҗәнә. Энүг 1989 җилин хөн сарин 23-д суңһла. Эн хойрдад эн ойдан үүлд орҗана. Урдунь тиим йовдл 1984 җилд учрла. Президент Христианск-демократическ Парламентин ханьд орҗах бундестагиг 1990 җилин бар сарин 2-т суңһла. Бундестагин партийн ханин тускар келхелә, энд деер заагдесар ХДС түрүн ормд йовна. Эн партин ахлачнь ода бәәх федеральн канцлер Гельмут Коль мөн. Эн парть 1945 җиләс авн үүлдҗәнә.
Хойрдагче ормд Германя Социал-улс-йосна парть йовна. Бундестагд эн 239 орм эзлҗәнә. ФРГ-Д эн 1946 җилд бүрдәгдлә, Энд 950 миңһн гешүн бәәнә. Энүнә ахлачнь Ханс Йохен Фогель. Ут -турштан зурһан партин элченар бундестагин депутатнр болҗана. Бундестагд 662 депутат үүлдҗәнә.
Хуралын бас нег палат-бундестагд — 68 депутат. Ахлачиг эңд җил болһн суңһуна.
Эдл-аху, келн
[ясврлх | кодар ясврлх]ФРГ-н алвн йосна келн — немш. Мөңгень: хуучин - ФРГ-н марк = 100 пфенниг, өдгә цагат - евро. ФРГ-н келн-әмтнә сән өдрнь хулһан сарин 3 — немш негделһенә Өдр. Мана һазрат цуг хальмгуд негдесаән болхала, бидын бас тиим келн-әмтнә сән өдриг кех биләвидн, гиҗ сангадна. Болв тер өдр кезә ирхмб?
ФРГ— күчтә экономиктә орн-нутуг. Промышленн производственн кемҗәһәр энүнә өмн ода зуг США болн Японь йовна. Болв һазадын хулд-гүүлгәнә кемҗәһәр эн 2-ч ормд йовна. Производствин болң капиталын концентрац орн-нугут икдҗәнә. Орн-нутугт 5O миңһу һар километр төмр хаалһа тосхугдасын байна, тер тоод электрифи-цировать кесн.
Тиим ик орн:нутугин мемлекеттік тускар ахр статьяд цугинь келҗ большого. Бидын һололгачдан политическ тогтацд оньган өгвидн.
Немш номтонор хальмг кел, тууҗ, сойл шинҗилилһанд ик нилчән күрглә, ода чигн күргүҗәнә. Эн туст маднад ФРГ-ла бәрҗәх нөкцлтән экономикин болн культурин халхар цааранднь делгерүлх кергтә. Ода деерән эн туст ик керг-үүлдвр күцәгдәд уга.
Бәәдл-җирһлин кемҗән ФРГ-д йир өөдән. Энүг ода ГДР-ин гражданмуд чигн медҗәнә. Болв көдлмш угаһар үлдсн әмтн икәр түржәнә. Тегәд чигин урдк ГДР-т болн ФРГ-н нань чигң һазрамудт һазадын орнас ирсн көдлемшечнирин өмнәс зөрүлгадсан ик җисән делгерлә. Зуг сүл саамд эн йовудлын өмнас ФРГ-н олн громадян гражданмуд босҗ бурушаһад, эн халхар бәәдл невчк тогтнҗана.