Орсин Ниицән халхин экн-кодыг үзх

<table align=right><tr><td>
{{Орн
 |Хальмг нерәдлһн=Орсин Орн Нутуг
 |Түрүнь авгтнь нерәдлһн= Российская Федерация
 |Сүлд=Coat of Arms of the Russian Federation.svg
 |Туг=Flag of Russia.svg
 |Картд=Russian Federation (orthographic projection) - only Crimea disputed.svg‎
<!-- |Ахр товчта үг=-->
 |Частрин нерәдлһн=Государственный гимн России |Аудио=Patrioticheskaya Pesnya.ogg
<!-- |Аудио=-->
 |Орн-нутгин тогтац=[[Президент России]] <ref>Орсин Орн Нутугин йосна тускар энд умштн [[Орн Нутугин йосн]]</ref>
 |Келн=[[Орсин келн]]
 |Эклцн Җил =  [[862 җил]] <ref>Эн хуучин бичикт бичисын [[варягуд]] дуудласан җилд Орсин Орн Нутуг эклж билә. Ода бəәдг йосын дəкəд  [[РСФСР]] гидиг нерн эклицан цаг 1917ч җил [[7 ноября]]. 1991 җилд Бар Сарин 25ч [[Российская Федерация]] гидиг нерен эклв.</ref>
 |Хотл-балһсн=[[Москва]]
 |Икәр балһсн=[[Москва]],  <br />[[Санкт-Петербург]],  <br /> [[Новосибирск]],  <br />[[Екатеринбург]],  <br />[[Нижний Новгород]] 
 |Һардачнрин үүл=[[Орсин Орн Нутгин Президент|Президент]] <br />[[Орсин Орн Нутгин Залврин Залач|Залач]]
 |Һардачнр=[[Путин, Владимир Владимирович|Владимир Путин]] <br />[[Медведев, Дмитрий Анатольевич|Дмитрий Медведев]]
 |Девскр һазр=17 075 400 
 |Усна процент            = 13 %
 |Бәәдг әмтн= 141 887 438 ([[2009]])
 |Валют= [[Орсин рубль]] (RUB, RUR)
 |Домен                   = [[.ru]] 
 |Телефона код            = 7
 |Цагин бүс               = +2…+12&nbsp;<ref>Орсин Орн Нутугт [[декретн цаг|декретн]] гидг цаг тоолҗана</ref> 
 |Темдег                   = <references/>
}}</td></tr>
<!-- <tr><td>{{портал|Орсин Орн Нутуг}}</td></tr> -->
</table>


'''Орсин Ниицән''' орсар [[:ru:Российская Федерация]] ''ресми'' [[:ru:Россия]] гидиг Европа болын Азия болдыг орн нутуг мемлекеттік.

== Түүх ==
Оросын Холбооны Улусын түүх нь Зүүн Славуудаар анх эхэлжээ. [[Слав]]ууд нь МЭӨ 3-8-р зууны дундуур [[Европ]]т тодорче эхэлсэн байна. 9-р зуунд зүүн Славчуудын анхны улс болох [[Киевийн Русь]] байгуулагджээ. Энэ улс нь [[Викинг]]үүд болон тэдгээрийн үр удмуудаар удирдуулж байсан бөгөөд 988 онд [[Византын эзэнт гүрэн|Византын эзэнт гүрнээс]] [[Христын шашин|Христын шашныг]] өвлүүлэн авсан. Энэ явдал нь дараагийн мянган жилийн турш Оросын соёл урлагийг тодорхойлсон Византийн болон Славын соёл урлагийн нэгтгэлийг эхлүүлжээ. Улмаар Киевийн Русь нь задарче газар нутаг нь Оросын маш олон жижиг хэмжээний феодалын улусуудад хуваагджээ. Киевийн Русийн залгамжлагч улсуудаас хамгийн хүчирхэг нь [[Москва]] байсан бөгөөд энэ нь Оросын нэгдэл, [[Алтан Орд]]ын эсрэг тусгаарлах хөдөлгөөнд голлох байр суурийг эзэлж байв. Москва нь аажмаар орчмынхоо Орос улсуудыг нэгтгэсэн бөгөөд Киевийн Русийн [[соёл урлаг]], [[улс төр]]ийн өвийг захирах болжээ. 18-р зуун гэхэд энэ улс нь байлдан дагуулалт, нийлүүлэлт, судалгаа зэргээр хүрээгээ тэлж, [[Польш]]оос [[Номхон Далай]] хүртэл үргэлжилсэн [[Оросын эзэнт гүрэн]] болсон байв.

Орос нь Оросын эзэнт гүрний цагаас дэлхийн хүчин, нөлөө ихтэй орон болсон бөгөөд хожим нь дэлхийн анхны, хамгийн том [[социализм|социалист]] орон, "суперхүчин" болох [[ЗХУ]]-н хамгийн том, хамгийн чухал хэсэг болжээ. Энэ нь урлаг, шинжлэх ухааны бүхий л салбарт амжилт үзүүлсэн. 1991 онд ЗХУ задарснаар Оросын Холбооны Улс байгуулагдсан бөгөөд энэ нь ЗХУ-н залгамжлагч хэмээн тооцогддог.

== Улс төр ==
ОХУ-ын үндсэн хууль йосоор, төр нь [[холбооны улс|холбооны]] байгууламжт, хагас ерөнхийлөгчийн [[бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах]] засаглалт, [[ардчилал|ардчилсан]] деглемт улс юм. Улсын тергүүн нь [[ерөнхийлөгч]], засгийн газрын тергүүн нь [[ерөнхий сайд]]. Төр нь [[төлөөллийн ардчилсан]], [[олон намын тогтолцоо]]той ба эрх медел нь 3 доорх гурван бүтцед салбарлана.
* [[Хууль тогтоох байгуулал|Хууль тогтоох]]: Хойор танхимт парламент болох [[ОХУ-ын Холбооны Хурал|Холбооны Хурал]].
: Деэд танхим болох [[Холбооны Зөвлөл]]: Харьяат анги бүрээс 2 төлөөлөгчийн эрхтей, нийт 166 гишүүнтей. Холбооны хууль, дайн зарлах, олон улсын гэрээг батламжлах, ерөнхийлөгчид итгел үзүүлех эсех шийдверледег.
: Доод танхим болох [[Улсын Дум]]: Хувь тенцүүлсен (''Пропорционал'') саналын аргачлалт сонгуулаар сонгогдох 450 суудалтай хууль тогтоох байгууллага.

* [[Гүйцэтгэх байгуулал|Гүйцэтгэх]]: Ерөнхийлөгч давамгай эрхтей. 1991 онд сонгогдсон анхны ерөнхийлөгч нь [[Борис Ельцин]], 2000 оноос [[Владимир Путин]], 2008 оноос [[Дмитрий Медведев]], 2012 оноос дахин Владимир Путин юм. ОХУ-ын Засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх деэд байгууллага. Засгийн газар нь дарга, тергүүн дэд дарга, дэд дарга, холбооны сайд нараас бүрелдене. Засгийн газрын даргыг Ерөнхийлөгч Төрийн думтай зөвлөлдөж томилно. Ерөнхийлөгч үүргеэ биелүүлж чадахгүй болсон нөхцөлд Засгийн газрын дарга Ерөнхийлөгчийн үүргийг гүйцетгене. Херев Засгийн газрын даргад нер девшсен хүнийг Төрийн дум гурван удаа буцаавал Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг томилж, Төрийн думыг тарааж, шинеэр сонгууль явуулна.

* [[Шүүх байгуулал|Шүүх]]: Ерөнхийлөгчийн саналаар Үндсэн хуулийн цэц, Дээд шүүх, Хөндлөнгийн шүүхийн бүрэлдэхүүнийг Холбооны Зөвлөл баталдаг.

=== Засаг захиргааны хуваарь ===
==== Холбооны харъяат анги ====
ОХУ нь 83 холбооны харъяат ангиас (''субъект'') велаят бүрдэнэ. Эдгээр харъяат ангиуд нь Холбооны Хуралд адилхан тус бүр 2 төлөөллийн эрхтэй. Хэдий тийм ч, өөртөө засаглах эрхээр харилцан адилгүй доорх нэгжүүдэд хамаарна.
* 46 [[ОХУ-ын муж|муж]]: Жирийн харъяат анги. Захирагчтай, орон нутгийн сонгуульт хууль тогтоох хуралтай.
* 21 [[ОХУ-ын бүгд найрамдах улс|бүгд найрамдах улс]]: Өөртөө засах эрхтэй цөөнх үндэстэн, ард түмний өлгий нутаг. Тус бүрдээ үндсэн хууль, ерөнхийлөгч, парламенттай. Орос хэлний хамтаар төрөлх хэл нь албан ёсны хэл болно, гэвч ОХУ даяар болон олон улсын харилцаанд зөвхөн Орос хэл хэрэглэнэ. 
* 9 [[ОХУ-ын хязгаар|хязгаар]]: Үнэндээ мужтай адил Оросууд голчлон амьдардаг нутаг. Гагцхүү алс, чинад, захын нутаг бөгөөд хүн ам багатай, түүхэндээ зах хязгаар хэмээгдсээр ирсэн.
* 4 өөртөө засах тойрог: Муж, хязгаарын мэдэл дэх цөөнх ард түмний өлгий. 1990 оноос байр суурь өндийсөн боловч Чукоткийнхаас бусад нь үнэндээ муж, эсвэл хязгаарт захирагддаг.
* 1 өөртөө засах муж: Түүхэндээ, өөртөө засах муж байсан, дараа нь хязгаарт захирагдсан. 1990 онд Еврейн өөртөө засах мужаас бусад нь бүгд найрамдах улс болсон.
* 2 холбооны хот: Зангилаа хоёр том хот [[Москва]], [[Санкт-Петербург]].
[[File:Russian-regions.png|thumb|centre|600px|ОХУ-ын холбооны харъяат ангиуд]]

==== Холбооны тойрог ====
Мөн харъяат ангиуд нь ОХУ-ын Ерөнхийлөгчийн томилох элч төлөөлөгчид удирдагдах 8 [[ОХУ-ын холбооны тойрог]]т ангилагддаг. Холбооны тойрог нь холбооны хуулийг улс даяар мөрдүүлэхэд анхаардаг.

== Ниицәнә тогтац ==

{|class="wikitable sortable" style="text-align: center; font-size: 90%;"
|-style="background:#ddd;"
! №
! Ниицәнә махбуд
! Туг
! Сүлд
! Зә <br />(км²)
! Бәәдг әмтн <br />[[2002]] җилин [[Хулһн сарин 9]]
! Төв
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''Республики'''
|-
| 01 || [[Адъгудин таңһч|Адыги]] || [[Боомг:Flag of Adygea.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Adygea.svg|45x45px]] || align="right" | 7.600 || align="right" | 447.000 || [[Майкоп балһсн]]  
|-
| 02 || [[Алтай таңһч|Алтай]] || [[Боомг:Flag of Altai Republic.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Altai Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 92.600 || align="right" | 203.000 || [[Горно-Алтайск балһсн]] 
|-
| 03 || [[Иштгудин таңһч|Башкортостан]] || [[Боомг:Flag of Bashkortostan.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|45x45px]] || align="right" | 143.600 || align="right" | 4.103.000 || [[Уфа балһсн]]  
|-
| 04 || [[Бурядин таңһч|Буряд]] || [[Боомг:Flag of Buryatia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Buryatiya.svg|45x45px]] || align="right" | 351.300 || align="right" | 981.000 || [[Улан Үд балһсн]]  
|-
| 05 || [[Дагъсин таңһч|Дагестан]] || [[Боомг:Flag of Dagestan.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Dagestan.svg|45x45px]] || align="right" | 50.300 || align="right" | 2.584.000 || [[Махачкала балһсн]] 
|-
| 06 || [[Иңһушин таңһч|Ингушети]] || [[Боомг:Flag of Ingushetia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Ingushetia.svg|45x45px]] || align="right" | 4.000 || align="right" | 469.000 || [[Магас балһсн]] 
|-
| 07 || [[Кавардин болн Балкармудин таңһч|Кабардин Балкар]] || [[Боомг:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px]] || align="right" | 12.500 || align="right" | 901.000 || [[Нальчик балһсн]]  
|-
| 08 || [[Хальмг Таңһч|Хальмгуд]] || [[Боомг:Flag of Kalmykia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Kalmykia.svg|45x45px]] || align="right" | 76.100 || align="right" | 278.733 || [[Элст балһсн|Элст]]  
|-
| 09 || [[Кәрәчәс Шеркс таңһч|Карачай-Черкесск]] || [[Боомг:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px]] || align="right" | 14.100 || align="right" | 440.000 || [[Черкесск балһсн]]  
|-
| 10 || [[Карелуд таңһч|Карелия]] || [[Боомг:Flag of Karelia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of the Republic of Karelia.svg|45x45px]] || align="right" | 172.400 || align="right" | 717.000 || [[Петрозаводск балһсн]]  
|-
| 11 || [[Комигуд таңһч|Коми]] || [[Боомг:Flag of Komi.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 415.900 || align="right" | 1.019.000 || [[Сыктывкар балһсн]]  
|-
| 12 || [[Чермс таңһч|Мариц Эл]] || [[Боомг:Flag of Mari El.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Mari El.svg|45x45px]] || align="right" | 23.200 || align="right" | 728.000 || [[Йошкар-Ола балһсн]]  
|-
| 13 || [[Мордин таңһч|Мордови]] || [[Боомг:Flag of Mordovia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Mordovia.svg|45x45px]] || align="right" | 26.200 || align="right" | 889.000 || [[Саранск балһсн]]  
|-
| 14 || [[Якудин таңһч|Якут]] || [[Боомг:Flag of Sakha.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|45x45px]] || align="right" | 3.103.000 || align="right" | 948.000 || [[Якутск балһсн]] 
|-
| 15 || [[Оседин таңһч|Осети]] || [[Боомг:Flag of North Ossetia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Wapen Ossetien.svg|45x45px]] || align="right" | 8.000 || align="right" | 710.000 || [[Владикавказ балһсн]] 
|-
| 16 || [[Маңһудин таңһч|Татарстан]] || [[Боомг:Flag of Tatarstan.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Tatarstan.svg|45x45px]] || align="right" | 68.000 || align="right" | 3.780.000 || [[Казань балһсн]] 
|-
| 17 || [[Сойд таңһч|Тува]] || [[Боомг:Flag of Tuva.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Tuva.svg|45x45px]] || align="right" | 170.500 || align="right" | 306.000 || [[Кызыл балһсн]] 
|-
| 18 || [[Удмурдин таңһч|Удмурд]] || [[Боомг:Flag of Udmurtia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Udmurtia.svg|45x45px]] || align="right" | 42.100 || align="right" | 1.571.000 || [[Ижевск балһсн]] 
|-
| 19 || [[Хагасин таңһч|Хакас]] || [[Боомг:Flag of Khakassia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Khakassia.svg|45x45px]] || align="right" | 61.900 || align="right" | 546.000 || [[Абакан балһсн]] 
|-
| 20 || [[Чеченмудин таңһч|Чеченмуд]] || [[Боомг:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Chechnya.svg|45x45px]] || align="right" | 15.300 || align="right" | 1.100.000 || [[Грозный балһсн]] 
|-
| 21 || [[Чәвәш таңһч|Чуваш]] || [[Боомг:Flag of Chuvashia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45x45px]] || align="right" | 18.300 || align="right" | 1.314.000 || [[Чебоксары балһсн]] 
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''Края'''
|-
| 22 || [[Алтагин зах улс|Алтай]] || [[Боомг:Flag of Altai Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Altai Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 169.100 || align="right" | 2.607.000 || [[Барнаул балһсн]] 
|-
| 23 || [[Бәәгл Теңгсин зах улс|Байкал Теңгсин]] || [[Боомг:Flag_of_Zabaykalsky_Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 431.500 || align="right" | 1.156.000 || [[Чита балһсн]] 
|-
| 24 || [[Камчатин зах улс|Камчат]] || [[Боомг:Flag of Kamchatka Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Kamchatka Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 472.300 || align="right" | 359.000 || [[Петропавловск-Камчатский балһсн]] 
|-
| 25 || [[Краснодарин зах улс|Краснодар]] || [[Боомг:Flag of Krasnodar kray (1995).png|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Krasnodar Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 76.000 || align="right" | 5.124.000 || [[Краснодар балһсн]] 
|-
| 26 || [[Красноярин зах улс|Красноярск]] || [[Боомг:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 2.339.700 || align="right" | 2.966.000 || [[Красноярск балһсн]] 
|-
| 27 || [[Пермин зах улс|Пермь]] || [[Боомг:Flag of Perm Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Perm.svg|45x45px]] || align="right" | 160.600 || align="right" | 2.824.000 || [[Пермь балһсн]] 
|-
| 28 || [[Теңгс Өөрин зах улс|Приморье]] || [[Боомг:Flag of Primorsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Primorsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 165.900 || align="right" | 2.068.000 || [[Владивосток балһсн]] 
|-
| 29 || [[Ставрополин зах улс|Ставрополь]] || [[Боомг:Flag of Stavropol Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Stavropol Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 66.500 || align="right" | 2.731.000 || [[Ставрополь балһсн]] 
|-
| 30 || [[Хабаровин зах улс|Хабаровск]] || [[Боомг:Flag of Khabarovsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Khabarovsky kray (N2).png|45x45px]] || align="right" | 788.600 || align="right" | 1.435.000 || [[Хабаровск балһсн]] 
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Области Российской Федерации|Области]]'''
|-
| 31 || [[Амрин төгәлң|Амур]] || [[Боомг:Flag of Amur Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Amur oblast.png|45x45px]] || align="right" | 363.700 || align="right" | 903.000 || [[Благовещенск балһсн]] 
|-
| 32 || [[Арханҗилин заг|Архангельск]] <ref name="arh">&nbsp;&nbsp; В состав [[Архангельская область|Архангельской области]] входит [[Ненецкий автономный округ]].</ref><br /> || [[Боомг:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Arkhangelsk oblast.png|45x45px]] || align="right" | 587.400 || align="right" | 1.336.000 || [[Архангельск балһсн]] 
|-
| 33 || [[Астрахань төгәлң|Астрахань]] || [[Боомг:Flag of Astrakhan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 44.100 || align="right" | 1.007.000 || [[Астрахань балһсн]] 
|-
| 34 || [[Белгорода төгәлң|Белгород]] || [[Боомг:Flag of Belgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms Belgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 27.100 || align="right" | 1.512.000 || [[Белгород балһсн]] 
|-
| 35 || [[Бряна төгәлң|Брянск]] || [[Боомг:Flag of Bryansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Bryansk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34.900 || align="right" | 1.379.000 || [[Брянск балһсн]] 
|-
| 36 || [[Владимира төгәлң|Владимир]] || [[Боомг:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Vladimiri Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.000 || align="right" | 1.525.000 || [[Владимир балһсн]] 
|-
| 37 || [[Волгоград төгәлң|Волгоград]] || [[Боомг:Flag of Volgograd Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Volgograd oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 113.900 || align="right" | 2.703.000 || [[Волгоград балһсн]] 
|-
| 38 || [[Вологода төгәлң|Вологда]] || [[Боомг:Flag of Vologda oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Vologda oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 145.700 || align="right" | 1.270.000 || [[Вологда балһсн]] 
|-
| 39 || [[Воронежа төгәлң|Воронеж]] || [[Боомг:Flag of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || [[Боомг:Coat of arms of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 52.400 || align="right" | 2.379.000 || [[Воронеж балһсн]] 
|-
| 40 || [[Иванова төгәлң|Иваново]] || [[Боомг:Flag of Ivanovo Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Ivanovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 21.800 || align="right" | 1.149.000 || [[Иваново балһсн]] 
|-
| 41 || [[Иркуда төгәлң|Иркутск]] || [[Боомг:Flag of Irkutsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Irkutsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 767.900 || align="right" | 2.582.000 || [[Иркутск балһсн]] 
|-
| 42 || [[Калинингара төгәлң|Калининград]] || [[Боомг:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Kaliningrad Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 15.100 || align="right" | 943.000 || [[Калининград балһсн]] 
|-
| 43 || [[Калуга төгәлң|Калуга]] || [[Боомг:Flag of Kaluga Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Kaluga Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.900 || align="right" | 1.041.000 || [[Калуга балһсн]] 
|-
| 44 || [[Кемерова төгәлң|Кемерово]] || [[Боомг:Flag of Kemerovo oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Kemerovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 95.500 || align="right" | 2.900.000 || [[Кемерово балһсн]] 
|-
| 45 || [[Кирова төгәлң|Киров]] || [[Боомг:Flag of Kirov Region.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Kirov Region.svg|45x45px]] || align="right" | 120.800 || align="right" | 1.504.000 || [[Киров (Кировская область)|Киров балһсн]] 
|-
| 46 || [[Косторма төгәлң|Кострома]] || [[Боомг:Flag of Kostroma Oblast (2000-06).svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Kostroma Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 60.100 || align="right" | 738.000 || [[Кострома балһсн]] 
|-
| 47 || [[Хүрһна төгәлң|Курган]] || [[Боомг:Flag of Kurgan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 71.000 || align="right" | 1.020.000 || [[Курган балһсн]] 
|-
| 48 || [[Курска төгәлң|Курск]] || [[Боомг:Flag of Kursk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Kursk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29.800 || align="right" | 1.236.000 || [[Курск балһсн]] 
|-
| 49 || [[Ленинә төгәлң|Ленинград]] || [[Боомг:Flag of Leningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84.000 || align="right" | 1.671.000 || [[Санкт-Петербург балһсн]] 
|-
| 50 || [[Липецка төгәлң|Липецк]] || [[Боомг:Flag of Lipetsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Lipetsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 24.100 || align="right" | 1.213.000 || [[Липецк балһсн]] 
|-
| 51 || [[Магадана төгәлң|Магадан]] || [[Боомг:Flag of Magadan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Magadan oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 461.400 || align="right" | 183.000 || [[Магадан балһсн]] 
|-
| 52 || [[Москова төгәлң|Москва]] || [[Боомг:Flag of Moscow oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Moscow oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 46.000 || align="right" | 6.627.000 || [[Москва балһсн]] 
|-
| 53 || [[Мурмана төгәлң|Мурманск]] || [[Боомг:Flag of Murmansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Герб Мурманской области.svg|45x45px]] || align="right" | 144.900 || align="right" | 893.000 || [[Мурманск балһсн]] 
|-
| 54 || [[Нижегорода төгәлң|Нижний Новгород]] || [[Боомг:Flag of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px]] || align="right" | 76.900 || align="right" | 3.524.000 || [[Нижний Новгород балһсн]] 
|-
| 55 || [[Новгорода төгәлң|Новгород]] || [[Боомг:Flag of Novgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Novgorod Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 55.300 || align="right" | 695.000 || [[Великий Новгород балһсн]] 
|-
| 56 ||  [[Новосибирск төгәлң|Новосибирск]] || [[Боомг:Flag of Novosibirsk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Novosibirsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 178.200 || align="right" | 2.692.000 || [[Новосибирск балһсн]] 
|-
| 57 || [[Омин төгәлң|Омск]] || [[Боомг:Flag of Omsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Omsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 139.700 || align="right" | 2.079.000 || [[Омск балһсн]] 
|-
| 58 || [[Оренбурһа төгәлң|Оренбург]] || [[Боомг:Flag of Orenburg Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Orenburg Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 124.000 || align="right" | 2.178.000 || [[Оренбург балһсн]] 
|-
| 59 || [[Орлова төгәлң|Орлов]] || [[Боомг:Flag of Oryol Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Oryol Oblast (small).svg|45x45px]] || align="right" | 24.700 || align="right" | 861.000 || [[Орёл балһсн]] 
|-
| 60 || [[Пенса төгәлң|Пенза]] || [[Боомг:Flag of Penza Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Gerb of Penza region.jpg|45x45px]] || align="right" | 43.200 || align="right" | 1.453.000 || [[Пенза балһсн]] 
|-
| 61 || [[Пскова төгәлң|Псков]] || [[Боомг:Flag of Pskov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Pskov Oblast (2018).svg|45x45px]] || align="right" | 55.300 || align="right" | 761.000 || [[Псков балһсн]] 
|-
| 62 || [[Ростова төгәлң|Ростов]] || [[Боомг:Flag of Rostov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Rostov oblast coa.png|45x45px]] || align="right" | 100.800 || align="right" | 4.407.000 || [[Ростов-на-Дону балһсн]] 
|-
| 63 || [[Рязана төгәлң|Рязань]] || [[Боомг:Flag of Ryazan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Ryazan oblast.png|45x45px]] || align="right" | 39.600 || align="right" | 1.228.000 || [[Рязань балһсн]] 
|-
| 64 || [[Самара төгәлң|Самара]] || [[Боомг:Flag of Samara Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Samara oblast.png|45x45px]] || align="right" | 53.600 || align="right" | 3.240.000 || [[Самара балһсн]] 
|-
| 65 || [[Саратова төгәлң|Саратов]] || [[Боомг:Flag of Saratov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Saratov oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 100.200 || align="right" | 2.669.000 || [[Саратов балһсн]] 
|-
| 66 || [[Сахалина төгәлң|Сахалин]] || [[Боомг:Flag of Sakhalin Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Sakhalin Oblast Coat of Arms.svg|45x45px]] || align="right" | 87.100 || align="right" | 547.000 || [[Южно-Сахалинск балһсн]] 
|-
| 67 || [[Свердлова төгәлң|Свердлов]] || [[Боомг:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 194.800 || align="right" | 4.490.000 || [[Екатеринбург балһсн]] 
|-
| 68 || [[Смолена төгәлң|Смоленск]] || [[Боомг:Flag of Smolensk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Smolensk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49.800 || align="right" | 1.051.000 || [[Смоленск балһсн]] 
|-
| 69 || [[Тамбова төгәлң|Тамбов]] || [[Боомг:Flag of Tambov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Tambov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34.300 || align="right" | 1.180.000 || [[Тамбов балһсн]] 
|-
| 70 || [[Тверә төгәлң|Тверь]] || [[Боомг:Flag of Tver Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Tver oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84.100 || align="right" | 1.473.000 || [[Тверь балһсн]] 
|-
| 71 || [[Томин төгәлң|Томск]] || [[Боомг:Flag of Tomsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Tomsk Oblast, Russia.svg|45x45px]] || align="right" | 316.900 || align="right" | 1.046.000 || [[Томск балһсн]] 
|-
| 72 || [[Тула төгәлң|Тула]] || [[Боомг:Flag of Tula Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Tula oblast.png|45x45px]] || align="right" | 25.700 || align="right" | 1.676.000 || [[Тула]] 
|-
| 73 || [[Түмнә төгәлң|Тюмень]] || [[Боомг:Flag of Tyumen Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Tyumen Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 1.435.200 || align="right" | 3.266.000 || [[Тюмень балһсн]] 
|-
| 74 || [[Ульяна төгәлң|Ульяновск]] || [[Боомг:Флаг Ульяновской области (2013).svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Ulyanovsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 37.300 || align="right" | 1.382.000 || [[Ульяновск балһсн]] 
|-
| 75 || [[Челябинска төгәлң|Челябинск]] || [[Боомг:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 87.900 || align="right" | 3.606.000 || [[Челябинск балһсн]] 
|-
| 76 || [[Ярославла төгәлң|Ярославль]] || [[Боомг:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36.400 || align="right" | 1.368.000 || [[Ярославль балһсн]] 
|- style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Российские города федерального значения|Города федерального значения]]'''
|-
| 77 || [[Москва]] || [[Боомг:Flag of Moscow.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Moscow.svg|45x45px]] || align="right" | 1.064 || align="right" | 10.358.000 || [[Москва]] 
|-
| 78 || [[Санкт-Петербург]] || [[Боомг:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg|45x45px]] || align="right" | 1.433 || align="right" | 4.669.000 || [[Санкт-Петербург балһсн]] 
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Автономные области Российской Федерации|Автономная область]]'''
|-
| 79 || [[Еврей автоном төгәлң|Еврей автоном]] || [[Боомг:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36.000 || align="right" | 191.000 || [[Биробиджан балһсн]] 
|-style="background:#eee;"
| &nbsp; || align="left" colspan="10" | '''[[Автономные округа Российской Федерации|Автономные округа]]'''
|-
| 80 || [[Цаамудин автоном әәмг|Ненецк автоном]] || [[Боомг:Flag of Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of arms of Nenets Autonomous Okrug.svg‎|45x45px]] || align="right" | 176.700 || align="right" | 41.000 || [[Нарьян-Мар балһсн]] 
|-
| 81 || [[Хант Манс хойрин автоном әәмг|Ханты Манси автоном]]  || [[Боомг:Flag of Yugra.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Khanty-Mansia.png|45x45px]] || align="right" | 523.100 || align="right" | 1.433.000 || [[Ханты-Мансийск балһсн]] 
|-
| 82 || [[Чукотка автоном округ|Чукотка автоном]] || [[Боомг:Flag of Chukotka.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Chukotka.svg|45x45px]] || align="right" | 737.700 || align="right" | 54.000 || [[Анадырь балһсн]] 
|-
| 83 || [[Ямал Ненец автоном округ|Ямал Ненецк автоном]] || [[Боомг:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of Yamal Nenetsia.svg|45x45px]] || align="right" | 750.300 || align="right" | 507.000 || [[Салехард балһсн]] 
|-
|- style=" font-weight:bold; " class="sortbottom"
| — || Вся [[Россия]] || [[Боомг:Flag of Russia.svg|45x45px|border]] || [[Боомг:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|45x45px]] || 17.075.400 || 145.182.000 || [[Москва балһсн]] 
|}

== Балһснас ==
* [[Москва балһсн]]
* [[Санкт-Петербург балһсн]] 
* [[Калининград балһсн]] 
* [[Псков балһсн]]
* [[Мурманск балһсн]] 
* [[Архангельск балһсн]] 
* [[Новороссийск балһсн]] 
* [[Владивосток балһсн]] 
* [[Находка балһсн]]
* [[Астрахань балһсн]]

== Эшлэл ==
{{reflist}}

== Гадаад холбоос ==
* {{commons|Россия|Орос}}
; Засгийн газар
* [http://www.gov.ru// gov.ru]—Засгийн газрын албан ёсны вэбсайт
* [https://web.archive.org/web/20140401074830/http://www.duma.ru/ Duma]—Парламентийн доод танхим
* [https://archive.is/20120805045016/www.council.gov.ru/eng/index.html Federation Council]—Парламентийн дээд танхим
* [https://web.archive.org/web/20030908005515/http://www.kremlin.ru/eng/ Kremlin]—Ерөнхийлөгчийн албан ёсны вэбсайт
* [https://web.archive.org/web/20120926195007/https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-r/russia.html Төрийн тэргүүн болон түүний кабинет]
* [http://www.cbr.ru/eng/ Оросын төв банк]
* [https://web.archive.org/web/20120804041150/http://www.fms.gov.ru/ Federal Migration Service]
* [https://web.archive.org/web/20110219024441/http://www.customs.ru/en/ Russian Federal Customs Service]
* [https://web.archive.org/web/20071110000207/http://tonto.eia.doe.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=RS Energy Statistics for Russia] from the Energy Information Administration
* [https://web.archive.org/web/20131003023821/http://en.rian.ru/ Russian News Agency Ria Novosti]

; Ерөнхий мэдээлэл
* [https://web.archive.org/web/20081022164202/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/russia.htm Russia] at ''UCB Libraries GovPubs''
; Бусад
* [http://www.itar-tass.com ITAR-TASS News Agency]
* [http://www.interfax.com/ Interfax.com]—News agency based in Moscow
* [http://www.waytorussia.net/WhatIsRussia/Intro.html Way to Russia. An Introduction to Russia and Russian People]
* [https://web.archive.org/web/20080408132601/http://www.ib.hu-berlin.de/~pbruhn/russgus.htm RussGUS]—Bibliographic database of German publications on Russia (about 175,000 positions)
* [http://rbth.ru/ Russia Beyond the Headlines] International news project about Russia.

== Дәкәд хәләтн ==
* [[Хальмг Таңһч]]
* [[Орсин келн]]

== Заалтс ==
{{Заалтс|2}}

{{Европа}}
{{Белдлһн}}

[[Әәшл:Орсин Орн Нутг]]
[[Әәшл:Һазр делкә]]
[[Әәшл:Орсин Ниицән]]