Андормудин Нутг
Андормудин Нутг — Европин өмн-дорд үзгә орн-нутг. Пранц болн Испань хоормд бәәнә. 465 дөрвлҗн километр аһута һазр эзлҗәнә. 1989 җилин то-диһәр энд 46,9 миңһн күн бәәлә, теднәс 12, 8 миңһньандорцнр болжана. Орн-нутгин территорьт 26 миңһн күн һазадын орнас ирсн бәәнә, теднәс ик зунь испанцнр. Андормудин Нутгин хотл балһснь Андорра ла Вьеха гиҗ нерәднә. Энд 15 миңһн күн бәәнә (1987 җ.). Орн-нутгин келнә тускар бидн ода кесг күүндвр кенәвидн. Манад тиим чинриг хальмг эс гиҗ орс келн зүүх зөвтә гиһәд. Андормудин Нутгад эм халхар бас тер бәәнә. Йосна келн гиҗ каталона келн нерәднә. Болв энүнлә әдл зөвтәһәр пранцин болн , испанин келн үүлдҗәнә.
Тууҗ
[ясврлх | кодар ясврлх]Андормудин Нутгин тогтацин тускар келхлә, эн орн-нутг Пранцс болн Ceo де Урхель балһсна епископин (Эспанмудин) протекторатд бәәх княжеств болҗана. Тиим хойр халхин суверенитетиг 1278 җилин "Акт-пареж" гидг бооцаһар йилһлә, эндр өдр күртл эн Бооцан эврәннь күчән гееһәд уга. Хойр хан нарт делкән элчллһнә цуг зөвиг озлҗана.
Эн бичкн орн-нутгт бәәх эврәннь элчнрәр (викариймүд) дамҗулад энд зарһин болн государствин админи-страциг бүрткнә. Хамгин һоллгч зака тогтагч актнь "Андорран тегш һазрт 1866 җилин хөн сарин 31 -д батлҗ авсн реформсин проект" болҗана. 1990 җилин мөрн сард Андормудин Нутгин хойр һардач шин законопроектиг таасв. Энүнд күүнә зөвин цуг олна декларацар зарлгдсн һоллгч положеньс орулгдсн бәәнә.
Андормудин Нутгин Цааҗн Бичг 1866 җилд батлгдсн билә. Эн орн-нутгин 819 җилд тогла, гиҗ тоолгдҗана. Тер цагла орн-нутгт бәәсн адучнрин хамцуд эврән бийән залх зөв авсмн. Тиим кезәңк тууҗта эн бичкн орн-нутгт болҗана. Бичкн олв чигн энүг делкәд меднә, цуг государсвс терүнә зөвүнь күндлнә, олн зүсн медлһнә бичгдүд энүнә тускар оньдин талдан ик орн-нутгудла дегц бичнә.
Орн-нутгин тогтац
[ясврлх | кодар ясврлх]Цөөкн әмтн энд бәәдг болв чигн, энд эврәннь парламент болн правительств бәәнә. Орн-нутгин зака тотагч орган гиҗ Генеральн совет болҗана, энүнә ханьд 28 күн орна. Эдниг зуг андорцнр 4 җилин болзгт суңһна. 2 җил болад эн советин ханин өрәлинь шинрүлнә.
Күцәгч йосн 1982 җилин туула сарас авн Күцәгч Советәр тохрагдна. Энүнә ахлачиг парламент суңһна. Йирдан болхла совет княжествин дотр-дундын кергүдиг зална.
Урднь бидн орн-нутгин хойр толһач бәәнә гиҗ келләвидн. Эннь Пранцин ахлач Франсуа Миттеран болн Сео де Урхель балһсна епископ Хуан Марти Аланис (1991 җил) болҗана. Эдн эврәннь викариймүдәр дамҗулад орн-нутгиг зална. Пранцин викарий ода Люис Дебле болҗана. Епископин викарийнь - Франческ Бадиа Баталья (1991 җил).
Хуралиг (Парламент) 1989 җилин бар сард суңһла. Хуралын ахлачинь (синдик) Франческ Серкеда и Паускет болҗана. Энүнд ахлачнь, мөңгә, хулд-гүүлгәнә болн һарц-бүтәгчин Министр бәәнә. Тегәд нег министр эн бичкн орн-нутгт кесг үүл дааҗахмн болҗана. Тиим кевәр заллтин болн орн-нутгин мөңгн әрвлгдҗәнә. Дәкәд селәнә эдл-ахун болн йиртмҗин зөөрин министр бәәнә. Тер мет олна көдлмшин министр, туризмин болн спортын министр, күч-көлснә болн социальн теткүлин министр, эрдм-сурһулин министр болн һол сеглөтр бәәнә. Тегәд чигн Андормудин Нутгин заалт 7 министр бәәхмн болҗана. Хальмг Таңһчин министрмүдин тонь энүнәс невчк ик, болв әмтнә тонь мана таңһчд бас арвн холван ик болҗана.
Терүнлә дегц эн орн-нутгин заалтд нег министрт нег саамла олн әдл биш керг даалһхас әәхш.
Күч-көлсчнрин Андормудин Нутгин профсоюз одахн тогтсн бәәнә. Олна җисәнә һоллгч хүвнь эн болҗана, яһад гихлә энүнд кесг халхин олн көдлмшч орлцҗана. Эн профсоюзин тогтагч конференц 1990 җилин моһа сард болла. Иосн биш кевәр болхла эн профсрюзиг Форс увриер гидг пранцск профсоюзн цутхлңгин седвәрәр бүрдәлә. Тер мет Күч-келснә Пранцск Демократическ конфедерац болн Күч-көлсчнрин Испанск Цуг олна Ниицән эн седвәриг дөңнлә. Болв үүлдҗәх Конституцла ирлцәтәһәр орн-нутгт партьс болн профсоюзмуд тогтаҗ болшго бәәсмн. Тегәд эн профсоюз йосна ул деер үүлдҗ чадшго билә. Зуг орн-нутгин Конституцд күүнә зөвин декларации һоллгч положенье орулҗах закаг княжествин хойр һардач таассна хеен профсоюз эврәннь тогтагч съездән кев.
Эдл-аху
[ясврлх | кодар ясврлх]Орн-нутгт эврәннь мөңгн уга, энд французск франкар болн испанск песетар хулдгүүлгә кеҗв. Ода цагт евро мөңгн олзлҗана. Бәәрн әмтн һаза-дын туристнрт туслмҗан күргнә. Тернь ода холванднь өсәд йовна. Андормудин Нутгур алвн угаһар зөөгдҗәх әмтнә кергллтин эдтавриг хулдлһнас баһ биш ору авгдна. Хот-хоолын болн тәмкин промышленностин бичкн предприятьмүд бәәнә. Сувенирмүд — бәәрн эрдмчнрин кесн мордн болн төмр, кегдлмүд энд бас һарһна. Болв эн продукд һоллгчдан экспортд одна. Мана таңһчд бас тиим бичкн предприятьмүд бүрдәҗ болхмн билә. Сувенирмүд чигн мана кесг әмтиг соньмсулх билә. Энүнд зуг сән седкл болн бүрдәмҗин арһ кергтә.
Андормудин Нутг 960 франк кемҗәтә алван Францд болн Урхельск епископд 46 песет өгнә. Тер мет орн-нутгт "Андорра" гидг долан хонгт нег һардг газет барлгдҗана. Энүг 1978 җилд тогтала. Тиражнь 3 миңһн болҗана.
Талдан
[ясврлх | кодар ясврлх]"Андорран радио" гидг государственн цергллт бәәнә. Урднь Францла болн Испаньла кесн бооцаһар энд үүлдҗәсн радиостанцсиг эн сольв. Тиим то-дигиг бидн эн орн-нутгин тускар келҗ чадҗанавидн. Үлгүр авх баһ биш тоот энд бәәнә.