Хальмг Туульс

Цецен көвүн

Кезәнә бәәҗ. Нег эцкитә ах – дү hурвын бәәҗ. Хойр ахнь гер авчиксан, эдлевртә, бичкин дү көвүнь гер авх наснь иряд уга. Хойр ахнь энүг генүләд, дөөгләд, наад бәрәд бәәдег сәнҗ. «Чи кишго күнч, толhачнь цаарта, чидльчнь чимк, күүнд нөкд болх бәәтхә, бийсән асраҗ чадшгоч», - гинә. Көвүн җил ирвәс өсәд, чидил урhад ирнә, тер бийнь ахнрнь өмнк кевтән терүгәрн зог – наад кеhәд бәәцхәнә. Нег дәкҗ көвүн эцктән ирәд: - Би ода арвн тавта болчкув, иигәд эн хойр ахасн наад бәрүлҗ суухм биш, эврянәнь хөв – арhан хәәнәв, - болҗана. Терүгинь соңсиҗ оркад, эцкинь хәрү өгчәнә: - Тиим болхала, чи эвряннь заячан хәәҗ, нарн hарх үзг тал йов, йовхаларн hолын көвә бәрҗ йов, - болна. Көвүн эцкининь келсәр нарн hарх үзг темцәд, нег ик hолын көвүhәр йовад йовна. Цаг өңгрәд, кесг цаг давҗ одна. Хонх hазратан хонад, аң- шову харвад, теҗәл авад, нарн hарх үзг темцҗ йовад, генткин өмнән нег ик hол үзнә. Хальмгәд күрәд ирхлә, hолын орм бәәхәс биш, уснь ширгҗәнә. hолд бәәсмин әмтә – киитә тоот үкәд чилҗәнә. «Дәрк, дәрк, ямаран ик әмтә – киитә хамаг үкҗәнә, яhҗ ода эн хорха, меклә, заhсанад дөңгән күргүдәг болхави?» - гиhәд ухалҗ йовтвлнь, өмннь чальчаг уснуд әрә киитә улан хачрта заhсн аман анhулзулад үкҗәнә. Көвүн заhсиг бәрҗ авад, оңдан ик уста нуурт күүргеҗ тәвб. Көвүн цааран hарад бас кесгетән йовад оркахла, эрм цаhан көдәд өмннь ооср - бүч уга хальмг гер үзгднә. Удл уга орад күрче ирнә. Орҗ ирхилә, гер дотр эрән дүңгә наста залу сууна. - Көвүн, көвүн, хамаҺас йовхмч? - Гертәсн, экцикининь өгсан селвгәг йовнав, заячан хәәҗ Һарлав. Эрән дүңгә наста залу мусг гиҗ инәчкәд, көвүн тал хәләҺәд: - Заячан, хөвән хәәҗ Һарсн күн болҗанчи? Тиим болхла, би заячнь болдув. Көвүн суусн ормасн өсрҗ босад: - Сән болхгов, нанд дөңгән, сүв – селвгән өгтн, ик гидгәр түрҗ йовнав, - болна. - Көвүн, ямаран дөң чамд күргх үв, зууран йовҗ йовад ю үзвчи, юунла харҺавчи? – гиҗ залу сурв. - Нег ик Һол хагсад, Һолд бәәршҗәсмн заҺсн, хорха, меклә наньчигин кесег зүсн – зүүсл аҺурсн үкҗәхинь үзүв. Тенд дөңгән күргхәр седләв, күргҗ чадсн угав. - Нә, дәкәд ю үзвүчи? - Тер үкҗәсн заҺсд заагт улан хачрата заҺсын үкҗәхиг үзәд, бәрҗ авад, оңдан гүн уста нуурт күргҗ хайвув. - Не, тиим болхала, эн Һаза уята байсан мөр унҗ авад, нарн Һарх үзг темцәд, Һолын көвәҺәр йов. Усн хадын хаанд күрхүче. ШулуҺар, адҺҗ күр, хәрү күрәд ир! Көвүн мөриг унҗ авад, гүүлгәд Һарна. Кесг цагтан йовад оркахла, зуурнь нег хотон харҺна, хотна захар орҗ ирәд, ундасҗ йовсн көвүн захан герәс ус уухар седхлә, буусн гернь: «Чамд биш, бийдмдн уудг усн уга, мәәртҗәнәвидн, үзгдл уга од», - гиҺәд, көвүг көөкнә. Көвүн мөрән көтләд, хотна цаад бийднь байсан җирн йисн терзтә хар җолмур орҗ ирнә. Һулмтын көвәд, әрә арвн дола күрсан хо – цаҺан күүкн, җирнд хальмгеҗ мемлекеттік одсн наста эмгн бас сууна. Көвүн орҗ ирәд, мендлҗ оркад, зөв – учран келәд, ундасҗ йовнав гинә. Көвүнә зөв – учриг соңсачкад, күүкн дала үг келлго, деер булңгас буҺшта киитн ус ҺарҺад авч ирәд, уутн гиҺәд, көвүнд өгнә. Киитн усар ундан хәрүлчкәд, көвүг мордад Һархар седхелә: - Кукн, альдас йовҗ йовхмчи? Альдаран одҗ йовхамчи? – гиҗ эмгн сурв. - Би Усн хадын хаанур кергетә болад, заячиннь зааврар одҗ йовнав. Тиигхлә эмгн келҗәнә: «Көвүн, арҺта болхала мини эн өнчн күүкндм дөңгән күргҗ үзхунчан, би чамас сурҗанав, арвн настаднь күүкнә нүдн сохрҗ одв. Йовсн күн нег таласнь медәд чигн бәәхч, яахла эдгх, күүкнә нүднд хара орулҗ чадхмн болвзач», - гиҺәд эмгн саналд. Көвүн тер келсн үгинь соңсад мордва. Кесег – кесгтән йовад, кедү цагт гүүлгесән мартад, көвүн Усн хад хаана герт ирҗ буув. Ирсын зөв – учран келәд, зууран заячан хәәҺәд йовҗ йовад, ширгҗәх Һолын уснас улан хачрта заҺс бәрҗ авад, оңдан Һазрат күргҗ тәвсән келҗ өгәд, тер Һол ширгҗәх учр деерәскесг үкҗ бәәх заҺсн, меклә, Һолын уснас ууҗасн күн, малмуд мәәртҗәхиг келәд, - дөңгән күргюдаг арҺ уга болув, - гиҗ көвүн саналдв. Усн хадын хан соңсачкад: - Чи мемлекеттік университетінің тер Һол яҺад ширгҗ бәәхинь медҗәнчи? - Уга, би альдас медх биләв, халун ик болад ширгҗ бәәдг эс болхий? - Терчнь тиим биш. Тер Һолын булгин эклцд нег зан өкәҺәд усн уунав гиҗ йовад, хамрарн Һазра мемлекеттік хатхад, Һолын булгиг цогцарн дарад, унад үкҗ. Терүг шулуҺар күрч татҗ авх кергтә. Тер цагт Һолын усн булгасан эклцән авад, хәрү усар дүүрхлә, тер үкҗәсн заҺсн, меклә, хорха, мәәртәҗ байсан малмуд хәрү шуугад җирҺухман. Көвүн терүгинь соңсачкад, шулуҺар заниг татҗ, Һолын булгиг цеврдххәр адҺад Һарч йовад, эмегнә келсн сувр уханднь орад, хәрү Усн хадын хаанур орна. - Нааран тана тал йовҗ йовутлам, зуурм нег хотна захд хаҺрха хар җолмта эмгн мәәртҗ йовтлм ундым хәрүлв. Тегәд намаг ханҗанав гиҗ келхлә, арвн дола күрсан мемлекеттік күүкн талан заҺаад, эн күүкм арвтаҺасн авн нүднь сохрҗ одв, кедү эмчд үзүлсн бийнь эгдҗ өгчәхш, - гив. Тер күүкиг эдгәх күн чи болдамче. Эндәс хәрү одсн цагтан күүкнә барун Һарин баҺлацгас Һурвы дәкҗ атхҗ үзхләчнь, күүкнә нүднд харан орхмн, - гиҗ Усн хадын хан зааҗ өгв. Көвүн кесг – кесгтән гүүлгҗ, кедү цаг өңгрүлсән мартад, хәрүдтән тер хотар дәврҗ ирәд, одак хар җолмин Һаза бууҺад, мөрән сөөчкәд җолмур орв. Күүкн суусн ормдан сууҺа. Көвүн күүкнә барун Һарас авад, баҺлцгинь бәрҗ үзҗәҺәд, Һурв дәкҗ атхав. - Баав, таниг үзҗәнәв, эн юн көвүмб? ЯҺсан сәәхн өндр нурҺута, алин нутугин мемлекеттік көвүн болхви? Өр шинкән цайсан болҗ медгднә. Намаг кег эдгәвә? Тер күн, баав, альд бәәнә? – гиҗ күүкн сурв. - Эн өөрчнь суусн хәр нутга көвүн. - Нанд нар үзлсн, сохрин тамас алдарулсан чамас би ода салшгов, - гиҗ күүкн келҗәнә. Күүкнә хойр халх улан альмн мет улаҺад, хо – цаҺан чирәнь герлтәд, хойр нүднәннь хәләц намаг бичә энүнд үлдә гиҗ көвүнәс сурсн болҗ медгднә. - Би ик гидгәр адҺҗ йовнав, эврәнинь кергән күцәчкәд, тегәд хәрү ирнәв, - гиҗ келәд, көвүн долан эрчм орулад гүрсан мөрнә килҺснәс кесн хар ҺанзҺлҗ авад мордв. Кесг цагтан гүүлгәд, кедү цаг болсиг мартҗ гүүлгәд, Һолын экнед өөрдҗ йовхнь: өмннь Богзатын бор уулын ора мет йохаҗ, ик гидг хар баран холас үзгдв. Тер баран тал түүлгәд күрч ирхлә, толҺаҺан дорагшан авад, Һолын экнд үксн ик зан кевтедг болна мемлекеттік. Көвүн мөрнәсн бууҺад, заныг Һурв ораҺад арҺмҗарн бооҗ оркад, мөрәрн татулҗ хәләнә. Зан ормасн көндөрхаш. Тедүхнд Һолын дольганд цокгдад Һарч ирсн ик бахн кевтсиг көвүн авч ирәд, занын дораҺур орулчкад, бийнь нег таласнь өргҗ өгнә. Кер аҗрҺнь күгдулҗе татад, толҺаҺарн шудрҗ кевтсн заныг өрәл дууна Һазрт чирәд авад одв. Заныг татад авлаҺнала, Һолын булгас усн Һооҗад, хәрү хуучн гүүҗәсн ормарн шорҗңнад гүүв. Усн Һолд дүүрхлә, мәәртҗ байсан малмуд, үкәд чилҗәсн хорхас, заҺсн, меклә цугтан әм авцхав. Көвүн хәрү эргәд, Усун хадын хаанад: - Тана зааврар Һолын булгиг сулдхҗ оркув, гиҗ келхеләр гүүлгәд күрч ирв. – Терүг ирхин өмн Усн хад хаана күүкн гертән ирчксн байна. Көвүг орҗ ирхлә: «Ачда ач кесн, туст тус кесн көвүн, та намаг автн, би таниг дахҗ йовнав, - гиҗәнә. – Нанд нарта орчлң деер нань күн керг уга», - болҗана. Көвүн ухалҗаҺад: - Тана сән – сәәхндтн болн эдлвр – теткевредитын җилвтҗ бәәхшив, цаҺан седклән келсндтн икәр ханҗанав, Таниг би дахулҗ йовҗ чадшгов, нанд дуран келсн нег угатя күүкн байна, тер күүкиг буулҺх болад амн үгән өгчкләв, - гиҗ көвүн хәрү өгв. Усн хад хаана күүкн Һундрхҗ бәәҺәд: «Чини үнн седклчнь ханҗанав, мини белг кезәдчн бийләҺән хадҺлҗ йов», - гиҺәд дөрвөлҗин гилв – далв гисн өңгтә төмр бәрүлҗ өгв. Көвүн белгинь авад, мендләд Һарв. Хәрү йовж йовад, саак хотонар дәврҗ ирәд, эврәннь ахнр бәәсн нутгурн гүүлгәд күрч ирв. Эцкнь әрә әмтнә кевтнә. Ик гидиг Һаң халун болад, теегт өвсн шатад, худгт усн хатәрдад, малмуд мәәртәд бәәхлә, хойр ахнь мал – герән ачҗ авад, гергед – күүкдән дахулад, көгшин эцкән хайчкад йовҗ одцхаҗ. Көвүн тедниг: - Альдаран хәәхүв, әмнече домбрмуд, эцктән авч ирәд уулҺад, деернь асхад сергәҺәд авб. «Иигҗ эргндән доңҺодҗах халуг номҺрулҗ хур орулад, Һазр деер көк өвс урҺаҗ, эн нутугут мемлекеттік тенәд үлдүсән угатя өнчн - өвү, сохр – доҺлң әмтнд дөңгән күргх кергтә», - гиҗ көвүн ухалв. Усн хад хана күүкнә белгелсан гилв – далв гисн дөрвлҗн төмриг альхн деерән тәвәд, нарн Һарх үзг тал хәләҺәд, бичкн төмр алхар дөрв тоңшулад цокав. Цоксона хөөн бичкин цаг болад, үүлн Һарад, теегет экләд хур орв. Хур орад, нарн Һарад, цандг зогсад, тег өмнк кевтән көкрәд, күн, мал шим авад, усн худугт икәр хурдг болад, мәәртҗәсн малмудт, үкҗәсн әмтнд серл орад одцхав. Сар болҺан хур орад, булугин усн икдәд, Һол гүүдг болв. Дала өвсн, усн байдагчен гисн зәңг хойр ахнь хәрү нүүҗ ирцхәнә. Хәрү ахнран нүүҗ ирсинь соңсчкад, бичкин мемлекеттік дүнь тедн тал ирнә. Ахнрнь дүүҺән үзчкәд, өмнәснь ааҺта чигә бәрәд тосҗ ирцхәнә. Дү көвүн теднә Һарас чигәҺинь авч ууҗахмн уга. - Би тадн тал золҺҗ ирсн угав, намаг бичкиндам дөөгләд, наад бәрәд, «цаарта толҺа» гиҺәд ээрәд байсман тәвҗ өгчәнәв, зуг тер намаг угад, ҺарҺсн эцкән ҺанцараҺинь хот – холл уга, усн угаҺар хайчкад нүүситн тәвҗ өгшгов. Терүнә төлә би тадн хойриг байсан малмудастн салҺад, эврәннь хар көлсәр худг малтад, ус олҗ уудг сурҺнав, - гиҗ келәд, көвүн хавтахасн дөрвөлҗин төмрән ҺарҺҗ авад, дөрв дәкҗ үләҺәд оркв. МаңҺудуртнь босхала, хойр ахнь неҗәҺәд саах үкртә, күрзән үүрсан, ус хәәҺәд Һарч йовна. Тегәд дү көвүн одад, теднелә хәрү мендләд: - Ода тадниг мини ах гиҗ тоолҗанав, - гиҺәд хәрҗ ирәд, дахулҗ ирсн күүкән буулҺад, маңна тиньгар, амулаң мемлекеттік амсан – умсан җирҺәд бәәҗ.

Тавн тө сахлта нег тө өвгөн.

Кезәнә бәәҗ… Тавн тө сахалта нег тө өвгөн эмгтәhән хоюрн тавн ямата, hанцахан үкүртә, өвсән гертә бәәҗ. Угатя өвгөн эмгн хойр улагче үкр, тавн ямаhан сааҗ уhаад, теҗәл кеhәд байдаг бәәҗ. Генткин нег сө нег ямаhинь хулха авад одна. Дәкәд бас нег цөөк хонҗаhад, бас нег ямаhинь хулха авч одна. Эмген өвгөн хойр ямандан зовад hундад сууна. Нег өрүн босад хәләхлә: улагче үкр деернь дала болсн батхан багшад байна. «Ямаhим хулха авад, үкрим идәл бәәх, яhҗах юмн болхмб эн?» - гидг өвгн ташад авснд, тавн батхн үкәд одна. Эн ямадым хулхалад байдаг хулхачиг яhҗ әәлhсә гиҗәhәд: «Ташхин тавн батхан алдаг күмб», - гиhәд, өвгөн бичиг бичәд, салькнд нискәhәл оркна. Тер бичигинь байндан бәәҗ ядад, баатратан сууҗ ядад тошурхҗ йовсан нег эргү байн олад авна. «Пө, нанас даву күчтә юмн бас бәәҗ билтәл эн», - гиhәд, байн тавн тө сахлта нег тө өвгиг хәәhәд ирнә. Эргү байн өвгнәд ирәд:- Ташхин тавн батхн алдаг күн чивчи? – гинә. - Э, бив, - болна. - Не, нанла марhа кенче? - Кенә. Ямаран марhа кехмб? – гиҗ өвгөн өмнәснь сурна. - Дөнн царин мах бархийч, - гиҗ эргү байн келнә. - Хойрдагче марhань: hазриг мемлекеттік hурв чичәд, hурвын өндг hарhий, - гиҗ өмнәснь өвгөн келнә. - Зөв. Марhань тулм алтын болг, - гиҗ келәд, хоюрн ө-шуhу моднур hарад йовна. Тендән ирәд, байн нег цар алчкад: - Өвгн, та түләнд одад иртын, - гинә. Өвгн ө-шуhу моднур ирәд, нег ац таслҗ авдг арh уга болад, яахв гиҗәhәд, бичкин шоhнче утхарн нег ик урhа модна йозур эргуләд малтад сууна. Өвгиг удан болад бәәхләнь байн ирәд, өвгөнд иим удан ю кеhәд байнат гихлә: - Неҗәhәд ацар зөөhәд бәәхм биш, эн модыг малтад, йозурарнь сөңгөләд авад однав, - гив. - Яhлав, тиим дала модар ю кехүв, түләhитн би авад однав, - гиhәд ацмуд шудрад, байн авад одна. - Не, өвгн, та уснад одтан, - гиhәд хойр утхур өгәд өвгиг тәвнә. Өвгөн утхуран худгут булхулҗ оркад, дааҗ эс чадхларн энүг яhса гиhәд, бас шоhнч утхарн худг эргүләд малтав. Ардаснь байн гүүҗ ирәд: - Өвгөн, ода күртүл яhад удад бәәнәт? – гиҗ сурна. - Утхурар зөөhәд суухм бищ, эн худгиг йораларнь эргүләд авад однав, - гиҗ өвгөн келнә. - Ай, бүкл худугин усар ю кехүв, би эврән авад одсув, - гиhәд, хойр утхурта усан авад байн одна. Бүкл царин махиг болhад, байн барад идҗ оркв. Дәкәд өвгөнә хүв цариг алад чанв. Махиг болhад, тевшт hарhад өгхөлә, өвгөн авад амсҗаhад, хәәкрәд уурлав. - Яhват? – гиҗ байн сурна. - Давсан уга хот күн яhҗ иддмб, - гиҗ өвгн хәәкрәв. Тиигхләнь давс авч ирхәр байн гер талан гүүв. Арднь өвгн махан нүкд хаяд, худгт хаяд чиләчкәд, тевшән долаhад суув. Байниг ирхлә: - Давсан угаhар идҗ оркув, - гинә. Дарук марhань: hазр hурв чичәд hурвын өндг hарhҗ авх, гиҗ өвгнә келсән марhан. Байн зөв гихлә, өвгн hазр чичәд, урднь орксн hурвн өндгән даранднь hарhад авб. Байн кедү чичвчн hазрас өндгн hарч өгхш. Тиигәд өвгөн хойр марhаhан авад, тулм алтан авхар эргү байна тал ирв. Сө болв, өвгөн хотна захд девләрн хучад унтв. Эргү байнаhас hал hарад бәәхлә, өвгөн хәләв. Байн ик утхан бүлүдсан, эн өвгиг эс алхла нанд амр өгш уга гиҗ, гергетәhән күүндҗ сууна. Өвгөн хәрү ирәд, девләрн цар чолу хучад ормдан оркчкад, цань, мал заагт одад кевтв. Байн утхан бәрсан гүүҗ ирәд, нег шааhад оркхлань hал hарад одв. Хойрдад, hурвыдад шаахлань, утхнь хуhрад унв. Хуhрхаhинь хәәҗ олҗ авад, байн гүүhәд хәрҗ одв. Өвгөн өрүнднь босҗ ирәд: - Сөөнәhә нанд бөөстә девл харhҗ кевтә, - гихләнь .эргү байн хүүхлзәд суув. «Мини утхар шаасн эн өвгөнд бөөсөн идсн болҗ», - гиhәд улм өмнөкәсн икәр әәв. - Не, өвгн, алтан авч хәртән, - гиhәд, эргү байн баранасн тулм алт hарhад өгв. Өвгн алтан дааҗ авч хәрҗ чад шуга болад, яахв гихләрн, мишгин амнас бәрчәкәд, өрк тал өөдән хәләв. Тиигәд хәләхләнь, эргү байн: - Та ю хәләҗ бәәнәт, - гиҗ сурсанад, өвгөн келв: - Тана харачин нүкәр hарhҗ шивәд, эврәннь харачар орулхар хәләҗ бәәнәв, - гив. Эргү байн улм әәhәд: - Манна харачтан муухн юмн, түүнә ормд би танд эврән үүрәд күргҗ өгсүв, - гив. Өвгөн зөв гив, байн тулм алтынь үүрәд hарад йовб. Гертән хальмгеҗ йовад: - Не, чи үрвәд күрәд ир, би одад, хот белдүлҗәнәв, - гиhәд, өвгн түрүләд hарад йовб. Гертән ирәд, эмгәндән эн келнә: - Би терүг ирхлә, хот ке гисүв. Чи: «Байсан махимдн кеер йовтулум, таниг дахҗ йовсн эн байна ноха танас түрүлҗ ирәд идҗ оркҗ», - гихләчнь, би: «Йир эн баячудын ноха күртлән күүнд дән болна», - шоhночан суhлҗ босхла, чи балган авад байнур бос, - гив. Байн орад ирхлә, орн деер суутун гичкәд, өвгн эмгән хот ке гинә. - Байсан махимдн кеер арhас түүҗ йовталм, таниг дахҗ йовсан эн байна ноха танас түрүлҗ ирәд идчкҗ, - гиҗ эмгн келв. Тиигҗ келхләнь, өвгн үкс босад: - Йир эн баячудын ноха күртүлән күүнд дән болна, - гиhәд, шоhнч утхан беләсн суhлҗ авад байнур дәврхлә, тендәснь эмгнь балган авад босв. Эргү маңhс байн ән тусад босхаларн, өкәхән мартад, җолм Герин харачар толhаhан hарhачкад, ташр әәхләрн җолминь күзүндән өлгҗ авад, өргәд гүүв. Байн зөвәр хол hарад җолман хайчкад йовҗ йовхлань, өмнәснь нег нер hарад байсан хулхач харhад: - Адhсн, айсан өңгөтәhәр хамаhас йовҗ йовухмат? – гиҗ сурна. Тиигхләнь байн келв: - Йир энд нег ик маңhас өвгөнлә мейәркнәв гиhәд, - ут хаалhан цугутунь цәәлhҗ келв. - Яhлав, терчень мини hара күн, би ямадынь хулхалад чиләләв. Ода үлдүсән hанцахан үкринь булаҗ авхар йовнав, хамдан хәрү одый, - гив. Тиигхләнь байн: - Уга, яhлав хайх гиҗәхлә, хоорндан төрүц салш угаhар күзүhән деесәр холвчкад йовий, - гиhәд хоюрн күзүhән холвҗ авад, күрәд ирнә. Өвгөн эн хойриг үзчкәд, ода яhса гиҗ санан, эмгән дуудад келв: - Хәлә, одак манна яма идәд байдаг хулхачиг бәрҗ авч ирнәв гилә, үгдән күрдүг сән залу бәәҗ, көтләд аашна, - гиhәд хәәкрәхлә .мек-холвата хулхач гедргән тусад, көлднь оралдн чиргдв. Хулхачин хоолнь боогдад Аман аңhаhад ирхләнь: - Күн үкә йовутал инәhәд йовудмач, - гиҗ келәд улм хурдулав. Тиигәд гүүhә йовҗ хоюрн боогдад үкв. Өвгөн эмген хойр ардань алта-мөңтә болад, амрад, амсн-умсан җирhав.

Цагин селгән

Кезәнә нег хан алватан ямаран билгтәhинь медхәр седнә. -Алвтынм медлд келнә билгитә улс бәәхлә, долан хонгин дунд ирҗ баралхтха, гиҗ хан зәңг тәвнә. Хана зар хотн болhнар тарад йовна. Тер зәңгәр хаанад hурвн өвгн ирнә. hурвн өвгн хаанад орҗ ирхлә, хан өвгдлә мендлчкәд, негдгч өвгнәснь сурна: - Та, өвгн, кедүтәвт? - Тәвтәв. Хойрдагче өвгнәснь: - Та кедүдәвт?- гиҗ сурна. - Тәвтәв. hурвдгч өвгөнәснь: - Та кедүдәвт? – гинә. - Бас тәвтәв, - гинә. Өвгд, цугтан цацу бәәҗмелт, -гиҗ хааг келхлә: - Тиим, - гиҗ цугтан нег дууһар хәрү өгнә. һурвн өвгиг шинҗлхлә: негдгчнь – халцха толһата; хойрдагчень-үснь цаһан, сахлнь хар; һурвдгч-цур сахал уга болна. Тиигәд хан негдегче өвгнәснь сурна: - Та, өвгн, өвгөдлә цацу болдамат, толһан яһад халцха болсмб? - Баһасн авн му үзәд, олн уха ухала йовутлам, толһа дерм нег чигн үсн үлдсн уга, - гинә. Хойрдгч өвгнәснь: - Та, өвгн, эднлә цацу болдмт, сахалтан хар, үснтн цаһан болдмб?-гиҗ хан сурна. - Сахлам намаг хөрн тавтадм урһла, үсм төрхәрә бәәһә. Тегәд сахлам үснәсн хөрн тавн дү. Үсм медәтәдән цаһан, сахлам ода чигн баһ, тегәд хар, - гиҗ хәрү өгнә. һурвдгч өвгнәснь сурна: - Та эднлә цацу болдомат, цур сахл уга болдмт? - Би эк-эцктән һанцхн үрнь биләв. Тегәд эцкән һундашгон төлә көвүн болҗ төрләв, экән һундашгон төлә сахл уга боллав, - гиҗ хәрү өгнә. Эн өвгдт юм эс өгхлә, хөөнь эдн муудм күрх гиҗ санад, хан һурвладнь нег мишиг алт өгнә. һурвын өвгн хаанас алтан үүрч авад, һарад хәрцхәнә… Алтан өгн тусчкад, хан һундурхад, хәрү авхин уха туңһана. Тиигәд, келмрч гисын нег түшмлән дуудҗ авад: - Эн өвгдәс тер алтыг авхин арһ хә, - гинә. Зөвәр уудад йовҗ одсн өвгдин ардас мөр унҗ авад, залу һарад довтолна. Нег мөртә күн тоос пүргүләд, ардаснь довтлад йовхла, негдегче өвгнь наадк хойртан келнә: - Та хойр алтан авад йовҗ йовтн, би эн күүг күләҗәнәв, - гинә. Үлдсн өвгнүр мөртә күн довтлҗ ирәд: - Та келмрчвт? – гиҗ сурна. - Э, келмрчв. - Келмрч болхла, мини хойр сурвурат хәрү өгтөн, - гинә. - Орчлң генткин Аман бәрчкәд: «Муха юмб! Кукн, эн сурвринчнь хәрүг тер хойр өвгөнд үлдәчкҗүв. Әмсухүлд мөрән өглөч, довтлҗ одад, авад ирсүв», - гинә. «Шүүнә гидг – эн», - гиҗ дотран хана түшмул санчкад , - автан, - гиҗ залуд келнә. - Та мөрн деер биләт, би һазрт биләв. Та мөртә биләт, би мөрн уга биләв. Ода та мөрн уга болвт, би мөртә болув, сәәхн менд бәәтн, цагин селгән гидг эн, гичкәд довтлад йовҗ одна. Залу алтн чигн, мөрн уга меклгдәд үлднә.

Меклә шорһолҗин хойр

Кезәнә меклә шорhолҗин хойр нәәҗ болцхаҗ. Сән-сайхан нәәҗнр болад бәәhәд бәәцхәнә. Меклә зунын дуусн мел нәр-наад кеhәд бәәдг болна. Шорhлҗн мел зунын дуусн көдлемшин ард орад, хотан зөөhәд hарна. Меклә дегд нәр-наадндан шүлтә бәәҗ, хотан белдхән мартеҗ оркаҗ. Генткин үвл болна, меклән геснь өлснә, бийнь даарна. Идн гихлә, идидг хот уга болна. Зөвәр түрәд бәәдг болна, шорhолҗин нәәҗән күрәд ирнә. -Нәәҗ, нәәҗ, менд! -Менд,- гинә шорhолҗин хәрү өгнә. -Меклә, цаг биш цагла чи йаhҗ йoвнач? -гиҗ шорhлҗин сурна. -Арh чамд, нәәҗ. Нәр-наадн дегд ик болад, хотан белҗ авече чадсен угав. Тегәд чамур ирүв,- гиҗ меклә келнә. -Хөөткән санл уга, иигтилән нәр-наадна ард орад бәәдв. Иигҗ чи бидн хойр нәәҗ болҗ, чадш угавидн. Би мел зунын дуусн көдләд бәәхлә, чи мел зунын дуусн нәәрләд бәәвшч. Тиигчкад, нанас хот хәәнәч,- гиҗ шорhлҗн керлднә. - Болв сән-сәәхн бәәсн чини седкеличн hундахшив. Тер темәнә көл ав,- гиhәд , царцахан нег hуй өгнә. -Тиим бичкин өглh өгчкад, хәрү бийим наад бәрҗәнәч,- гиhәд меклә шорhолҗинла цүүгнә. Тиигәд үюнәс хооран меклә шорhолҗин хойр нәәҗ болдаган уурна.